Con tôm tích
Tôm tít, tôm tích, tôm thuyền, bề bề hay tôm búa (do một số loài có càng tiến hóa thành dạng chùy), là tên được dùng để gọi nhóm giáp xác biển thuộc bộ Tôm chân miệng (Stomatopoda). Chúng không phải tôm cũng chẳng phải bọ ngựa nhưng chúng có tên trong tiếng Anh là Mantis shrimp hay tôm bọ ngựa vì chúng giống cả hai, với cặp càng giống của bọ ngựa. Tôm tít có mặt rộng rãi tại những vùng biển ôn đới và nhiệt đới trên toàn cầu. Bộ Tôm chân miệng bao gồm khoảng trên 400 loài và tất cả chúng đều nằm trong phân bộ Giáp đơn (Unipeltata).
Tôm tít có thể dài tới 30 cm và một số trường hợp đặc biệt thì con số này là 38 cm. Giáp đầu của tôm tít chỉ bao phủ phần sau đầu và 4 đốt đầu tiên của ngực. Màu sắc thân thay đổi tùy loài từ nâu, xanh lục, đen nhạt đến hồng, vàng nhạt; một số loài sống trong vùng biển nhiệt đới còn có màu sắc rực rỡ để được nuôi trong các bể cá. Tôm tít có 8 đôi chân, trong đó 5 đôi đầu có càng, sau đó là những đôi chân bơi. Mắt tôm tít có những cấu trúc đặc biệt, được xem là phức tạp nhất trong giới động vật. Mắt và đôi ăng ten đầu tiên được gắn nơi những đoạn di động riêng biệt tại đầu tôm. Mắt tôm tít giúp chúng phân biệt được những vật thể chung quanh như những rạng san hô, những con mồi, kể cả mồi có thân trong suốt.
Đa số các loài tôm tít sinh sống tại những vũng, hố cạn dọc các bờ biển thuộc vùng nhiệt đới và ôn đối (vùng Ấn Độ Dương sang Thái Bình Dương bao gồm khu vực giữa Phi châu qua đến Hawaii) tại những vùng triều giữa. Chúng sống vùi, ẩn nấp trong hang hay kẽ đá. Chúng chỉ chui ra khỏi nơi trú ẩn để tìm mồi và tùy loài có thể sinh hoạt ban ngày hoặc ban đêm. Tôm tít thuộc loại 'tôm dữ', ăn thịt sống, săn cá nhỏ, nhuyến thể và giáp xác nhỏ hơn. Chúng dùng đôi chân thứ nhì, to (thường gọi là càng) để bắt mồi.
Mắt của tôm tít là mắt kép, trong đó đáng chú ý là 6 hàng mắt con ở khu vực "đường giữa". 4 hàng mắt mang 16 loại thụ thể ánh sáng khác nhau với 12 loại thụ thể nhằm nhận diện màu sắc và bốn loại đảm nhận nhiệm vụ của bộ lọc màu. Thị giác của tôm tít rất tốt, chúng có thể nhìn thấy ánh sáng phân cực và có được thị giác màu sắc siêu phổ. Mắt kép của chúng nằm trên các cuống dài và mỗi cuống mắt có khả năng vận động độc lập với cuống còn lại. Chúng được đánh giá là mắt kép phức tạp nhất trong toàn bộ giới Động vật. Tôm tít có khả năng phân tích theo chuỗi và phân tích song song các kích thích về thị giác.
Mỗi mắt kép cấu thành từ khoảng 1 vạn mắt con được ghép vào nhau. Mỗi mắt kép bao hàm hai bán cầu phẳng tách biệt nhau bởi 6 hàng mắt con chuyên hóa, 6 hàng này được gọi là "đường giữa" (midband) chia mắt ra làm 3 vùng. Kết cấu này giúp tôm tít có thể nhìn thấy các sự vật bằng 3 phần khác nhau của cùng 1 mắt. Nói cách khác, mỗi mắt kép có thể tập trung chú mục vào một vật thể với không gian 3 chiều khác nhau (trinocular vision) và có khả năng nhận thức bề sâu. Bán cầu trên và dưới của mắt chủ yếu được dùng trong việc nhận diện hình dạng và chuyển động (chứ không phải màu sắc) giống như nhiều loài giáp xác khác.
Hàng 1-4 của đường giữa có vai trò chuyên nhận diện màu sắc, từ các tia sáng có bước sóng thuộc vùng tử ngoại đến các tia sáng màu có bước sóng lớn hơn; tuy nhiên hiện chúng vẫn được cho rằng không có khả năng nhận biết tia hồng ngoại. Các nhân tố thị giác ở ba hàng này có tám loại sắc tố thị giác và thể que được chia làm 3 lớp sắc tố, mỗi lớp nhận diện những tia sáng có bước sóng khác nhau. 3 lớp ở hàng 2 và 3 được phân tách bởi các bộ lọc màu (hay bộ lọc trong thể que) có thể chia thành bốn loại khác nhau, mỗi hàng hai loại. Kết cấu của nó giống như một chiếc bánh kẹp nhiều tầng, với tổng cộng 2 bộ lọc màu (thuộc hai loại khác nhau) là "nhân", kẹp bởi 3 lớp "vỏ bánh" là lớp sắc tố. Hàng 5 và 6 cũng có nhiều lớp, nhưng chỉ có 1 lớp sắc tố thị giác (loại thứ 9) và có đảm nhận vai trò trong mảng thị lực phân cực hóa. Chúng có thể nhận diện nhiều mặt phẳng khác nhau của ánh sáng phân cực. Loại sắc tố thị giác thứ 10 tọa lạc ở 2 bán cầu mắt nằm 2 bên đường giữa.
Đường giữa chỉ bao phủ một phần rất nhỏ của mắt, vào khoảng 5-10 độ của góc nhìn. Tuy nhiên, giống như các loài giáp xác khác, mỗi mắt của tôm tít được gắn trên một cuống dài, có thể vận động độc lập với mắt kia và có thể xoay sang bất kỳ hướng nào (lên tới ít nhất 70 độ) bởi 8 cơ cầu mắt chia làm 6 nhóm chức năng. Bằng việc sử dụng các cơ này để xoay đảo mắt, tôm tít có thể di chuyển đường giữa sang nhiều hướng khác nhau và "quét" hết các cảnh vật xung quanh, giúp tôm nhận biết được thêm nhiều thông tin về hình dạng, diện mạo và khung cảnh mà hai phần bán cầu mắt còn lại không thể nhận diện được. Tôm tít cũng có thể theo dõi được các vật thể chuyển động nhanh bằng việc dao động mắt thật nhanh theo quỹ đạo lớn khi hai mắt cử động độc lập với nhau.
Trong suốt cuộc đời, tôm tít có thể có đến 20-30 mùa sinh sản. Tùy theo loài mà trứng có thể được chôn dưới đất hay được con cái mang dưới bụng cho đến khi trứng nở. Và cũng tùy theo loài mà con đực và con cái có thể chỉ gặp nhau đề giao phối rồi chết, hoặc chúng có thể có quan hệ một vợ một chồng trong thời gian dài.
Chuyện kể
Cô bé chăm ngoan
Sáng nào cô bé Ma –ri cũng thức giấc trước khi mặt trời mọc.
Em lùa bò ra cánh đồng cùng với các em gái khác trong làng. Trong khi chơi đùa, bọn trẻ thường cãi nhau kêu la inh ỏi. Ma – ri thì không bao giờ cãi nhau kêu la như vậy. Em là một bé gái hiền lành, vâng lời cha mẹ trong mọi công việc, không bao giờ lẩm bẩm tỏ ý không bằng lòng với cha mẹ. Các bà mẹ khác ở trong làng thường bảo hãy noi gương của Ma – ri.
Một hôm em đang chăn bò ngoài đồng thì em thấy một bé trai đang đứng khóc vì một con chó chạy qua đã cướp mất cái bánh ăn trưa của nó. Trong khi những đứa trẻ khác thì cười cợt, còn Ma – ri lại gần nó và cho nó một nửa chiếc bánh và một mẩu pho mát trong suất ăn trưa của mình. Ma – ri cũng rất đói và cố chịu đựng cho cố đến chiều có người đến làm tiếp công việc của mình. Ma – ri rất tốt bụng trẻ con trong làng đứa nào cũng yêu quý em.
Ma – ri không bao giờ dùng roi quất vào bò hoặc kéo mạnh dây xỏ mũi bò để cho chúng đi. Em nói nhẹ nhàng, buộc đàn bò phải theo người chăn dắt. Những con bò ấy đã quen thuộc giọng nói của em. Chúng chạy đến mỗi khi có tiếng gọi của em từ xa, mối khi cần con chó giúp việc Ma – ri không quát mắng hoặc ném đất đá vào chó, mà thường vỗ về chó, nên lúc nào con chó cũng quanh quẩn bên em. Ma – ri không bao giờ để cho chó cắn khách qua đường.
Trong khi chăn bò Ma – ri thường chăm chỉ đan áo hoặc tước vỏ gai. Việc này không ngăn cản em đưa bò đến chỗ có cỏ non và thường no mới cho nhiều sữa tốt, từ sữa ấy mới có thể chế biến thành bơ và pho mát rất ngon.
Một đôi lần, mẹ của Ma – ri dẫn em đi chợ tỉnh. Em chú ý nghe những người xung quanh nói những gì với nhau trong khi mua bán. Em nghe chuyện của những bà hàng có nhiều khách tới mua bơ, sữa và tự nhủ khi lớn lên đi chợ bán hàng, em cũng có đông khách mua như vậy. Bơ và pho mát của nhà em tốt hơn những nhà khác nên mẹ em bán chóng hết hàng hơn.
Ma – ri rất sạch sẽ và ngăn nắp. Đây là những phẩm chất tốt đẹp của các bà nội chợ, quần áo rách thì em vá lại ngay và lúc nào cũng rất sạch, hơn nhiều so với những đữa trẻ khác có nhiều quần áo mới như lúc nào cũng hôi hám, bẩn thỉu.
Ở trường, Ma – ri bị điểm kém về toán học. Em đã tự học bằng cách đếm những viên sỏi. Em chăm chú xem người lớn đếm những mớ rau hoặc bó củi. Khi đếm được một trăm, em học đếm đến hai trăm, ba trăm,... và cứ như vậy, em không bị điểm kém về toán nữa.
Ma – ri là một cô bé chăm chỉ và ngoan ngoãn nên cha mẹ, cô giáo và bạn bè đều quý mến em.
Nguồn: Internet
